Những điều kỳ thú về Timor Leste – Đông Timor

 Đông Timor cũng được gọi là Timor Leste tên chính thức là Cộng hòa Dân chủ Đông Timor là một quốc gia ở khu vực Đông Nam Á.

Timor Leste hay Đông Timor Quốc gia trẻ nhất Châu Á

Tên tiếng Anh Timor Leste, tên tiếng Việt Cộng hòa dân chủ ĐôngTimo bao gồm nửa phía Đông của đảo Timor, những đảo lân cận gồm Atauro và Jaco và Oecussi-Ambeno, một phần nằm ở phía Tây Bắc của đảo, trong Tây Timor của Indonesia. Đông Timor là một đất nước nhỏ bé với 15.410 km² nhỏ hơn 1 tỉnh của Việt Nam là Nghệ An với diện tích 16.494 km². Timor Leste cách thành phố Darwin, Úc khoảng 640 km về phía tây bắc.

Tên "Timor" xuất phát từ chữ timur, nghĩa là "phía Đông" trong tiếng Indonesia và tiếng Malaysia rồi trở thành Timor trong tiếng Bồ Đào Nha, dùng để gọi toàn bộ hòn đảo Timor. Tên theo tiếng Bồ Đào Nha là Timor Leste và tên không chính thức theo tiếng Tetum là Timór Lorosa'e (nghĩa văn chương là "mặt trời mọc") đôi khi được dùng trong tiếng Anh, và Liên Hợp Quốc chính thức gọi là Timor Leste trong tiếng Anh. 

Đông Timor nằm trong vùng nhiệt đới, nói chung là nóng và ẩm, có hai mùa mưa và mùa khô rõ rệt. Thủ đô, thành phố lớn nhất và là cảng chính là Dili, thành phố lớn thứ nhì là thành phố Baucau ở phía đông. Dili có sân bay quốc tế đang hoạt động duy nhất, mặc dù có các sân bay nhỏ ở Baucau và Oecusse được dùng cho các chuyến bay nội địa. Đường băng của sân bay Dili không thể chịu được các máy bay vận tải lớn.

Tại thủ đô Dili có tượng chúa Kito khổng lồ nằm ở phía Đông Dili, Cristo Rei de Dili là một trong những bức tượng Chúa Jesus cao nhất thế giới với 27 m. Bức tượng là món quà của chính phủ Indonesia dành cho người dân Timor  Leste vào năm 1996. Để lên được tượng, du khách phải leo bộ khoảng 532 bậc thang và băng qua những bức chạm khắc bằng đồng mô tả các chặng Đàng Thánh Giá. Tuy nhiên, bù lại bạn sẽ được phóng tầm mắt nhìn toàn cảnh thủ đô Dili và đường bờ biển tuyệt đẹp.

Tượng chúa Kito tại ĐÔNG TIMOR (Timor Leste)

Bị đô hộ bởi thực dân Bồ Đào Nha vào thế kỷ XVI, Đông Timor được biết đến như Timor thuộc Bồ Đào Nha trong hàng thế kỷ.

Đầu thế kỷ XX, nền kinh tế suy giảm trong nước buộc người Bồ Đào Nha phải bòn rút nhiều hơn nữa từ các thuộc địa và điều này đã dẫn tới sự phản kháng của người Timor.

Cuối năm 1941, Timor thuộc Bồ Đào Nha bị quân đội Hà Lan và Australia chiếm đóng trong một thời gian ngắn nhằm ngăn chặn trước một cuộc xâm lược của Nhật Bản vào hòn đảo này. Thống đốc người Bồ Đào Nha đã phản đối cuộc xâm lược, và các lực lượng Hà Lan đã quay trở về khu vực Hà Lan của hòn đảo.

Người Nhật đổ bộ và đẩy lùi lực lượng nhỏ của Australia ra khỏi Dili, và những vùng nội địa núi non bắt đầu trở thành chiến trường của một cuộc chiến tranh du kích, được gọi là Trận Timor. Cuộc chiến đấu giữa các lực lượng Đồng Minh và người tình nguyện Timor chống lại Nhật Bản đã khiến khoảng từ 40,000 tới 70,000 người Timor thiệt mạng. Sau khi chiến tranh chấm dứt, quyền cai trị của Bồ Đào Nha được tái lập.

Đến năm 1975 Đông Timor tuyên bố độc lập sau háng thế kỷ bị đô hộ bởi Bồ Đào Nha. Quá trình phi thực dân hóa tại Timor thuộc Bồ Đào Nha bắt đầu năm 1974, sau sự thay đổi chính phủ tại Bồ Đào Nha trước Cách mạng Carnation. Trước sự bất ổn chính trị và những lo ngại ngày càng gia tăng về quá trình giải thực tại Angola và Mozambique, Bồ Đào Nha đã hoàn toàn từ bỏ Đông Timor.

Niềm vui độc lập chưa kịp mừng thì 9 ngày sau đó, Timor Leste chính thức bị xâm lăng và chiếm đóng bởi Indonesia và trở thành tỉnh thứ 27 của Indonesia một năm sau đó vào ngày 17 tháng 7 năm 1976. Hàng chục năm bị đô hộ bởi Indonesia, nhân dân Đông Timor đã đấu tranh với mong muốn dành độc lập, hàng chục nghìn người đã chết vì cuộc đấu tranh dành độc lập.

Vào năm 1999, cuộc bỏ phiếu để tự quyết định số phận đất nước do Liên Hợp Quốc tài trợ. Nhưng cuộc cách mạng dành độc lập của họ không hề dễ dàng bởi thế lực chống phá do Indonesia hậu thuẫn đã tàn phá nhiều cơ sở hạ tầng và giết chết hàng chục nghìn người.

Được sự hậu thuẫn của Liên Hợp Quốc Indonesia rút khỏi lãnh thổ và Đông Timor trở thành quốc gia có chủ quyền được thành lập đầu tiên trong thế kỷ XXI và thiên niên kỷ thứ 3 vào ngày 20 tháng 5 năm 2002. Cùng với Philippines, Đông Timor là một trong hai nước ở châu Á có đa số người dân theo Công giáo.

Đông Timor là một trong những nước có GDP trên đầu người thấp nhất thế giới ở mức $800. Tuy nhiên, chỉ số phát triển con người (HDI) lại tương ứng với mức trung bình của sự phát triển con người và đặt Đông Timor thứ 142 trong các quốc gia trên thế giới.

Hậu độc lập của Timor Leste

Tháng 4 năm 2006, những cuộc bạo động bùng phát ở Dili sau sự đối đầu giữa cảnh sát và quân đội; 40 người đã chết và 20,000 người phải bỏ nhà cửa. Trận đánh giữa quân đội ủng hộ chính phủ và quân đội Falintil bất mãn nổ ra tháng 5 năm 2006.

Cuối năm 1999, khoảng 70% cơ sở hạ tầng kinh tế Đông Timor đã bị phá huỷ bởi quân đội Indonesia và các du kích chống độc lập, và 260,000 người đã phải bỏ chạy về phía tây. Từ năm 2002 tới năm 2005, một chương trình quốc tế do Liên hiệp quốc lãnh đạo, được quản lý bởi các cố vấn dân sự, 5,000 lính gìn giữ hoà bình và 1,300 sĩ quan cảnh sát, đã dần khôi phục cơ sở hạ tầng. Tới giữa năm 2002, hầu như toàn bộ 50,000 người tị nạn đã quay trở về.

Một dự án dài hạn nhiều hứa hẹn là việc liên doanh phát triển các nguồn tài nguyên dầu mỏ và khí tự nhiên với Australia ở vùng lãnh hải phía đông nam Timor. Cơ quan hành chính thuộc địa Bồ Đào Nha đã nhượng cho Oceanic Exploration Corporation quyền khai thác các trầm tích này.

Tuy nhiên, việc này đã bị cắt ngang bởi cuộc xâm lược của Indonesia năm 1976. Các nguồn tài nguyên đã được phân chia giữa Indonesia và Australia theo Hiệp ước đoạn nối Timor năm 1989. Hiệp ước lập ra những hướng dẫn cho việc đồng khai thác các nguồn tài nguyên ở đáy biển tại khu vực "nối" khi ấy do Timor thuộc Bồ Đào Nha để lại tại biên giới biển được đồng thuận giữa hai nước năm 1972.

Các nguồn khu từ khu vực "chung" được chia 50%-50%. Woodside Petroleum và ConocoPhillips bắt đầu tìm kiếm một số nguồn tài nguyên ở Nối Timor thay cho hai chính phủ năm 1992.

Đông Timor không được thừa hưởng các biên giới biển cố định khi họ giành được độc lập, coi Hiệp ước Nối Timor là bất hợp pháp. Một thoả thuận tạm thời (Hiệp ước Biển Timor, đã được ký kết khi Đông Timor (Timor Leste) trở thành độc lập ngày 20 tháng 5 năm 2002) xác định một Vùng Cùng Khai thác Dầu khí (JPDA), và trao 90% nguồn thu từ các dự án hiện hữu trong khu vực đó cho Đông Timor và 10% cho Australia.

Bản đồ đất nước ĐÔNG TIMOR (Timor Leste)

 Phát triển đáng chú ý mới nhất trong JPDA từ khi Timor Leste giành độc lập là nguồn dầu mỏ lớn nhất tại Biển Timor, Greater Sunrise gas field. Việc khai thác giếng dầu này là chủ đề của những thoả thuận riêng biệt năm 2003 và 2005. Chỉ 20% giếng dầu nằm trong JPDA và phần còn lại tại các lãnh hải không thuộc trong hiệp ước. Thoả thuận tạm thời ban đầu trao 82% nguồn thu cho Australia và chỉ 18% cho Đông Timor.

Chính phủ Đông Timor đã tìm cách đàm phán một biên giới xác định với Australia tại đường một phần hai giữa hai nước, theo Công ước Liên hiệp quốc về Luật Biển. Chính phủ Australia thích thiết lập biên giới ở cuối thềm lục địa Australia rộng lớn, như đã đồng thuận với Indonesia năm 1972 và 1991.

Thông thường một cuộc tranh cãi như thế sẽ được đưa ra trước Toà án Công lý Quốc tế hay Toà án Quốc tế về Luật Biển để tìm kiếm một quyết định công bằng, nhưng chính phủ Australia đã rút khỏi quyền tài phán của các tổ chức pháp lý quốc tế đó ngay trước khi Đông Timor độc lập.

Tuy nhiên, dưới áp lực của công chúng và ngoại giao, chính phủ Australia thay vào đó đã đưa ra một nhượng bộ ở phút cuối cùng về riêng các khoản tiền chia tại Greater Sunrise gas field. Ngày 7 tháng 7 năm 2005, một thoả thuận được ký kết theo đó cả hai nước sẽ đặt sang bên cạnh cuộc tranh cãi về biên giới biển, và Timor Leste sẽ nhận được 50% lợi nhuận. Ước tính 26 tỷ USD trong cả thời gian dự án, từ việc khai thác giếng dầu Greater Sunrise.

Tuy nhiên, các công việc khai thác khác bên trong vùng lãnh hải do Timor Leste tuyên bố chủ quyền nhưng bên ngoài JPDA (Laminaria-Corallina and Buffalo) tiếp tục do Australia đơn phương khai thác.

Năm 2007 một vụ mất mùa khiến nhiều người chết ở nhiều vùng thuộc Timor Leste. Tháng 11 năm 2007, mười một khu vực vẫn cần sự trợ giúp lương thực quốc tế.

Timor Leste cũng có một ngành công nghiệp cà phê lớn và giàu tiềm năng, nước này bán cà phê cho nhiều nhà bán lẻ Fair Trade và trên thị trường tự do. Hiện tại ba ngân hàng nước ngoài có chi nhánh tại Dili: ANZ của Australia, Banco Nacional Ultramarino của Bồ Đào Nha, và Bank Mandiri của Indonesia.

Tính đến năm 2016, GDP của Đông Timor đạt 2.501 USD, đứng thứ 163 thế giới, đứng thứ 43 châu Á và đứng thứ 11 Đông Nam Á.

Văn hóa và du lịch Timor Leste

Từng là lãnh thổ thuộc Indonesia và thuộc địa của Bồ Đào Nha nên văn hóa Đông Timor vẫn chịu ảnh hưởng mạnh mẽ từ hai nước trên. Đây là một quốc gia có truyền thống thi ca, trong đó có Thủ tướng Xanana Gusmão, là một nhà thơ nổi tiếng. Bên cạnh những ngôi nhà totem truyền thống thì trong thành phố Dili vẫn còn có một số công trình do người Bồ Đào Nha xây dựng, tạo nên một nét đẹp hài hòa giữa truyền thống và hiện đại.

Ở Đông Timor có rất nhiều lễ hội văn hóa nổi tiếng, trong đó có lễ hội văn hóa và ẩm thực Đông Timor được tổ chức vào tháng 3 hàng năm có quy mô lớn hàng đầu khu vực Đông Nam Á. Trong quá trình diễn ra lễ hội sẽ có các hoạt động vui chơi ngoài trời như: múa vũ điệu truyền thống, âm nhạc, ẩm thực…

Ngày quốc khánh Đông Timor 20 tháng 5, là thời điểm cả nước cùng tưởng niệm sự kiện lịch sử trọng đại của dân tộc, đánh dấu sự chuyển giao của liên hiệp quốc về chủ quyền của quốc đảo này. Trong dịp lễ này toàn quốc diễn ra diễu hành, cùng các hoạt động tại thánh lễ.

Bên cạnh đó còn có các lễ hội khác cũng hoành tráng không kém như: Lễ hội hòa bình (Festa ba Dame), ngày hội văn hóa Ramelau, lễ hội Carnival Timor...

Do mới phát triển du lịch trong thời gian gần đây nên Timor  Leste vẫn còn giữ được vẻ nguyên sơ và thanh bình. Có thể nói Đông Timor chính là “thiên đường bị lãng quên của Đông Nam Á”. Cảnh sắc nơi đây đẹp đến khó tin, cùng những trải nghiệm du lịch ngoài trời đầy hấp dẫn đang chờ đón du khách.

Phần lớn Timor Leste là núi non, nên phong cảnh vẫn giữ được nét hoang sơ tuyệt đẹp. Núi Ramelau là điểm cao nhất của Đông Timor với độ cao 2.963 m, và mất khoảng ba giờ để trèo lên đỉnh sau cũng khoảng từng ấy thời gian lái xe từ Dili. Những bãi biển nơi đây vẫn giữ được nét nguyên sơ vốn có của nó. Nước biển trong xanh và những bãi cát vàng trải dài đến vô tận sẽ đem lại cho bạn một chuyến du lịch biển thật đáng nhớ. 

Phần lớn Timor Leste là núi non

Là một quốc đảo nằm trong vùng tam giác san hô (Coral Triangle) nên Đông Timor được thiên nhiên ưu ái ban tặng cho những vùng nước, những bờ biển đẹp, hoang sơ cùng với những đại dương bao la và các rặng san hô đa dạng. Vì vậy, quốc đảo là địa chỉ vô cùng thích hợp cho việc lặn biển ngắm san hô, những điểm lặn lý tưởng ở Timor Lest mà bạn có thể tham khảo là đảo Atauro, Pertamina Pier, Tasitolu, Dirt Track…

 Ngoài thiên nhiên hùng vĩ với những điều chưa khám phá hết, thì các công trình kiến trúc, những địa điểm văn hóa tại Đông Timor luôn thu hút khách du lịch. Bạn có thể ghé thăm Bảo tàng Timor-Leste Resistance Archive & Museum để tìm hiểu lịch sử của quốc gia non trẻ trong công cuộc đấu tranh giành độc lập từ các lực lượng chiếm đóng Indonesia qua các hiện vật trưng bày khắp bảo tàng. 

Chợ truyền thống tại Đông Timor (Timor leste) bày bán những món đồ thủ công

Ẩm thực Đông Timor có gì?

Từng là lãnh thổ thuộc Indonesia nên ẩm thực tại Đông Timor vẫn mang nét đặc sắc của Indonesia từ gạo cho đến gia vị. Trong đó, đặc sản Đông Timor là cá, các món cà ri… ngoài ra các bạn còn có thể thưởng thức các món ăn Trung Quốc, Nhật Bản và Bồ Đào Nha. 

 Đồ uống truyền thống tại đây là cafe, với những cây cà phê lớn lên tự nhiên trên các triền núi và dưới bóng những cây cao trên những ngọn đồi, Đông Timor đang dần tạo một chỗ đứng trên thị trường cà phê toàn cầu. Giá một cốc cà phê ở đây chưa đến 1 USD. Nếu muốn thưởng thức cà phê ngon nhất thì bạn có thể đến khu trồng cà phê Ermera, cách Dili khoảng 1 giờ đi xe.

Vì là một quốc đảo nên những món ăn từ hải sản tươi ngon luôn thu hút thực khách. Cuối những buổi chiều trên biển phía tây của Pertamina Pier và hướng khách sạn Ocean View, hàng chục quầy hàng bán hải sản, bia tươi luôn nhộn nhịp khách du lịch và người dân địa phương. 

Văn hóa ẩm thực Timor Leste

Vẫn còn nhiều điều bí ẩn và kỳ thú tại quốc đảo Timor Leste xinh đẹp, nếu bạn đang phân vân tìm điểm đến cho chuyến du lịch sắp tới, hãy chọn đất nước này nhé.